Okołoświąteczne zasady pisowni. Mikołaj czy mikołaj?
Zasady pisowni wyrażeń, których używamy bardzo często, nie zawsze są jasne. Dlatego sprawdź, jak zapisać, zanim wyślesz świąteczne życzenia.
Kiedy nadchodzi grudzień, czeka na nas dużo wyzwań. Musimy nie tylko mieć silne łokcie, żeby przedzierać się w gąszczu kolejek do sklepowych kas (choć my generalnie zalecamy kupowanie prezentów już we wrześniu, o czym przeczytasz tutaj: Pomysły na prezenty świąteczne), ale też mocno wyczulone zmysły na… pułapki ortograficzne. Oj, tak! Na przełomie roku zawsze więcej piszemy: czy to życzeń w formie SMS-ów, czy na tradycyjnych kartkach świątecznych lub w mailach. I w tych wszystkich wysyłanych przez nas wiadomościach pojawia się, niestety, sporo błędów językowych.
Jak się ich ustrzec? Większość z nas będzie zdziwiona tym, w którym miejscu błąd pojawia się najczęściej. Ale wiedzę zawsze warto poszerzać, a jako że język stanowi (i zawsze będzie stanowił) nasz podstawowy sposób komunikacji, jest to wręcz nasz obowiązek!
Do rzeczy. Poniżej prezentujemy kilka zasad językowych dotyczący pisowni wyrażeń okołoświątecznych. Te zasady poparte są poradami językoznawców pracujących w Poradni Językowej PWN oraz definicjami ze „Słownika języka polskiego PWN”.
Mikołaj czy mikołaj? Zaskakujące zasady pisowni
6 grudnia wspominamy Świętego Mikołaja, biskupa z Miry. Obdarowujemy się wtedy prezentami, obchodząc tradycyjne już mikołajki – pisane małą literą. Według „Słownika języka polskiego PWN” mikołajki to «zwyczaj obdarowywania się drobnymi prezentami w dzień św. Mikołaja (6 grudnia); też: uroczystości, na których się te prezenty rozdaje». Mała litera występuje podobnie jak w przypadku walentynek czy andrzejek.
Nie ulega wątpliwości, że wspominając postać rzeczywistą, jaką był biskup Mikołaj z Miry, napiszemy: „Święty Mikołaj” lub „św. Mikołaj”. Jeśli jednak mówimy o osobie, która wręcza prezenty współcześnie przebrana w czerwony strój – nieważne, czy ten przypominający krasnala, czy biskupa – napiszemy „Mikołaj” lub „święty mikołaj” – małą literą. Tym mianem zapisanym małymi literami nazwiemy też czekoladową figurkę św. Mikołaja lub zabawkę. Podobnie jeśli chodzi o współczesnego dobroczyńcę obdarowującego prezentami.
Nie jesteśmy jeszcze przyzwyczajeni do takiego zapisu, mimo że jest on ustalony już od kilku lat (np. w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod redakcją Edwarda Polańskiego z 2016 r. znajdziemy już zapis „święty mikołaj”).
Utrudnieniem w stosowaniu poprawnej formy może być fakt, że Word automatycznie poprawia pisownię małą literą lub podkreśla zapis na czerwono. Nie dajcie się zmylić. Według Renaty Przybylskiej i Wiesława Przyczyny „święty mikołaj” funkcjonuje już jako frazeologizm (podobnie jak miłosierny samarytanin lub sodoma i gomora).
Wigilia i wigilia
Według „Słownika języka polskiego PWN”:
wigilia
1. «dzień poprzedzający inny dzień, zwykle świąteczny»
2. Wigilia «dzień poprzedzający święta Bożego Narodzenia»
3. «tradycyjna, uroczysta wieczerza w przeddzień świąt Bożego Narodzenia»
4. «w starożytnym Rzymie: część nocy równa trzem godzinom»
I wszystko jasne. Życzymy zatem smacznej wigilii, ale dobrze przeżytej Wigilii, aż do pasterki.
Święta Bożego Narodzenia – zasady pisowni
Jedyną poprawną pisownią grudniowych świąt jest zapis „święta Bożego Narodzenia” (inaczej w przypadku, gdy wyraz „święta” zaczyna nowe zdanie). Samo słowo „święta” zapisujemy małą literą, chyba że chcemy podkreślić nasz szacunek do tego okresu w roku – wówczas wielką. Wielką literę zwyczajowo zachowujemy także w życzeniach: „Wesołych Świąt!”, choć i mała litera nie byłaby tutaj błędem.
Jerzy Bralczyk dodaje jednak do tej zasady takie słowa: „Inna rzecz, że często wydaje się ona [pisownia wielką literą – przyp. red.] nadużywana pod wpływem angielskich i niemieckich tekstów, także reklamowych – wtedy jawi się jako śmieszna i pretensjonalna. Należy zatem z nią uważać, oszczędzać na wypadek prawdziwych wzruszeń”.
Z kolei „Gwiazdka” jako synonim świąt Bożego Narodzenia i Wigilii powinna być pisana wielką literą.
Problem pojawia się czasem, gdy mowa o Nowonarodzonym Dzieciątku. Otóż „nowo narodzony” zapisujemy oddzielnie, gdy mowa o dziecku, które dopiero się urodziło. Z kolei „nowonarodzony” (małą lub wielką literą) to tytuł, cecha stała, trwała właściwość przypisywana Jezusowi, dlatego zapisujemy ją łącznie.
Sylwester i nowy rok/Nowy Rok – zasady pisowni
Wyraz „sylwester”, podobnie jak „mikołajki”, zapisujemy małą literą zarówno jeśli chodzi o zabawę ostatniego dnia roku, jak i o świąteczny dzień. Przytoczę poradę prof. Mirosława Bańki w odpowiedzi na pytanie czytelnika poradni:
„Nazwę nocy sylwestrowej należy pisać małą literą. W przytoczonej przez Pana [czytelnika – przyp. red.] poradzie jest sugestia, że wielkiej litery można użyć dla nazwania święta przypadającego na tę noc. Rozróżnienie tam rozważane jest jednak dość subtelne, w praktyce więc można pozostać przy małej literze, a wielkiej używać tylko do zapisu imienia”.
„Nowy Rok” z kolei jako uroczystość przypadająca 1 stycznia zapisywany jest wielką literą (tak jak Wigilia czy Dzień Dziecka). Najczęściej jednak będziemy używać małej litery: „nowy rok” jako odniesienie do rozpoczynającego się kolejnego roku kalendarzowego. Właśnie dlatego na kartkach z życzeniami powinniśmy napisać: „Wszystkiego dobrego w nowym roku” (chyba że życzymy wszystkiego dobrego tylko na pierwszy dzień tego roku).
Utarło się jednak, że zarówno „sylwester”, jak i „nowy rok” piszemy wielkimi literami. Mimo że taki zapis jest błędny z punktu widzenia zasad poprawnościowych, to jest najczęściej zrozumiały przez odbiorców. Prawdopodobnie dlatego, że dość mocno w nasz język wkroczyły angielskie wyrażenia, np. „Happy New Year”, które lubimy naśladować. W okresie świątecznym jesteśmy dla siebie wyrozumiali, więc i pisowni nie czepiamy się tak bardzo.
Do dzieła! Czas wysyłać kartki świąteczne z życzeniami. Dobrze się zastanów, czego chcesz komuś życzyć.
Przeczytaj również:
2 komentarze
[…] Okołoświąteczne zasady pisowni. Mikołaj czy mikołaj? […]
[…] Okołoświąteczne zasady pisowni. Mikołaj czy mikołaj? […]